Το χιούμορ στα κακά του

Έχω επιλογές τον τελευταίο καιρό. Έχω να επιλέξω αν θα πάω γραφείο ή αν θα βγω έξω στο γρασίδι να κάμω τη δουλειά μου. Έχω την επιλογή του να αναλύσω ποσοτικά ή ποιοτικά δεδομένα (τι μπανάλ διάκριση, τωρά που το λέω). Έχω την επιλογή του να κολυμπήσω στον ποταμό ή στην πισίνα (και τα δύο δωρεάν). Μπορώ να επιλέξω με ποια άτομα θα μείνω στις εστίες του χρόνου. Μπόλικες επιλογές τελοσπάντων. Να ΄πω έτσι ενημερωτικά ότι επέλεξα γρασίδι, ποιοτικά, ποταμό και νυν συγκατοίκους αντίστοιχα.


Με το γρασίδι, και τους νυν συγκατοίκους είμαι πολύ εξοικειωμένη. Με τον ποταμό και τα ποιοτικά όμως όχι. Τον ποταμό θα τον μάθω, εξάλλου το νερό είναι νερό και το κολύμπι κολύμπι. Ανυπομονώ. Για τα ποιοτικά δεδομένα όσο κι αν ακούγεται παράξενο, ανυπομονώ επίσης. Εξεκίνησα δουλειά πιλέ. Κάμνω γούγλε-σκόλαρ το 'ανάλυση περιεχομένου' να δούμε τι βγάζει. Βγάζει τα διάφορα. Συγκεκριμενοποιώ. Και μου βγάζει ανάμεσα σε άλλα ένα άρθρο του 1950 στο περιοδικό American Sociological Review με τίτλο "A content analysis of intergroup humor" από το οποίο παραθέτω το πιο κάτω απόσπασμα: "when people are up against great inconsistencies in their creed and behavior which they can not, or do not want to, account for rationally, humor is a way out. It gives a symbolic excuse for imperfections, a point to what would otherwise be ambiguous".


Μίνι-μετάφραση: άμαν τα πλάσματα έχουν έτσι μια ασάφεια ως προς την θέση/ στάση τους για κάποια πράγματα την οποία δεν μπορούν ή δεν θέλουν να εξηγήσουν (να εκλογικεύσουν), το χιούμορ είναι έτσι μια διέξοδος. (Το χιούμορ) επίσης δίνει μια συμβολική εξήγηση για ασάφειες/ ατέλειες ή για ένα σημείο που κατα τ΄άλλα θα ήταν διφορούμενο. Υπόψην ότι το άρθρο έχει σημείο αναφοράς τους μαύρους και τους λευκούς. Επομένως μιλούμε μάλλον για θέματα στα οποία η ασαφής/ ελλειπής γνώσης επ' αυτών μπορεί να οφείλεται ή και να επηρεάζεται από την προκατάληψη προς ομάδες, ιδέες που εμπλέκει το εκάστοτε θέμα. Άμαν μπαίνει τζιαι τούτη η προκατάληψη μεσ' το παιγνίδι γίνουνται τα πράματα περίπλοκα φυσικά. Γιατί η προκατάληψη εκτός του ότι έχει αϊπια πολλά είναι και τρίπτυχη. Φανερώνεται στις ιδέες (γνωστικά) στην συμπεριφορά, αλλά και στα συναισθήματά μας. Είναι τζιαι γενικότερα η προκατάληψη κατασκευή κοινωνική που την άποψη του ότι προκύπτει κυρίως όταν μπαίνουν στο παιγνίδι ομάδες. Και όταν από το άτομο πάμε στην ομάδα, εκτός από πολλά καλά πράματα, προκύπτουν τζιαι κάποια κακά, τα οποία εννά ΄ταν χαμός να κάτσω να τα αναλύσω δαμέ. Να πω απλά το κοινωνική πίεση, συμμόρφωση και νόρμες της ομάδας για να δώσω μιαν ένδειξη.


Λαλεί λοιπόν το απόσπασμα ότι στην ουσία άμμαν δεν ξέρουμε τι να πούμε γιατί που την μια δεν ξέρουμε καλά το προκείμενο αλλά που την άλλη παρόλο που δεν ξέρουμε το προκείμενο έχουμε διαμορφωμένη στάση προς αυτό, καταφεύγουμε στο χιούμορ. Εν προσφιλής τακτική υπεκφυγής όταν κοιτάξετε γυρώ και μέσα σας (φυσικά κάποιοι έχουν περισσότερο ταλέντο που άλλους). Έσιει φασούα, γελάς, αλλά στο βάθος νιώθεις αμήχανα επειδή ξέρεις ότι το αστειάκι ήταν μια πατσιούα για να μην φανούν τα από μέσα.  


Αυτό το άρθρο μου ήρθε στο μυαλό σήμερα όταν έβλεπα την εκπομπή του Τσουρούλη (φαντάζομαι είναι αρκετά γνωστή στην Κύπρο), '60 λεπτά' με θέμα "τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων στην Κύπρο". Έκαμεν μου τεράστια εντύπωσε ο Θεμιστοκλέους που σε απάντηση προς ερώτηση του δημοσιογράφου για το αν θα εκαταδέχετουν ένα ομοφυλόφιλο βουλευτή δίπλα του, έσυρε ένα μικρό γελούι και είπε πως βεβαίως δεν τον ενοχλεί και ξέρουμε γιατί; ' γιατί η πολιτική ασκείται με το κεφάλι και όχι με άλλα μέρη του σώματος' (Θεμιστοκλέους, -και να τον χαίρονται τζίνοι που τον έχουν-). Δεν τον εκάνεν που το είπε μια φορά, το είπε και δεύτερη. Ευτυχώς και προς τιμήν του Τσουρούλη ο οποίος ιδιαίτερα στην αρχή της συζήτησης δεν έδειχνε και τόσο άνετος (αν και φανερά τοποθετημένος προς μία άποψη), δεν ανατροφοδότησε θετικά το αστειάκι/ εξυπνάδα του Θ. και μάλιστα την δεύτερη φορά τον ρώτησε αν το λαλεί για αστείο για να γελάσουσιν. There you go- good.

Φανταστείτε όμως τον κ. Θεμιστοκλέους να επαναλαμβάνει το αστειάκι με ομοϊδεάτες του (όχι απαραίτητα συναγερμικούς) και να γελούν. (γιατί δεν μπορεί, κάποιος πρέπει να γέλασε με τούντην εξυπνάδα για να την πει και στα ΜΜΕ ο Θ.). Το άρθρο επί του 'γέλιου συγκατάθεσης' λέει το εξής: "The 'understanding laugh' is an intuitive absolution between sinners and sometimes between sinners and victims too. The main function of the joke is thus to create a collective surreptitious approbation for something which cannot be approved explicitly because of moral inhibitions". Με άλλα λόγια το γελούι-απάντηση- στο -αστείο εν μια σιωπηλή συγκατάθεση προς τη θέση που εκφράζεται μέσω του αστείου η οποία δεν μπορεί να εκφραστεί έκδηλα -γι αυτό χώνεται και πίσω που το αστείο- λόγω ηθικών ( ή άλλων λέω εγώ) φραγμών που την καθιστούν μη πρέπουσα. 

Παραδείγματα του γέλιου συγκατάθεσης πολλά. Επί καθημερινής βάσεως έχουμε όλα εκείνα τα σχολιάκια τα σεξιστικά με τα οποία γελούμε όλοι και όλες ή για να είμαι πιο ακριβής πολλοί (όχι όλοι) αλλά και πολλές. Όπως τα σεξιστικά, έχουμε τα ρατσιστικά (άτε ρε, μα εσάς η φιλιππινέζα σας εν που την Σρι Λάνκα;;) τα ομοφοβικά (ήδη εδώθη παράδειγμα) και άλλα τελοσπάντων αστειάκια είναι κοινή πρακτική, είναι χαβαλές και είναι προ παντός υπεκφυγή.

Χμ...κλείνω όπως άρχισα. Με τις επιλογές. Σε μια κοινωνία που εν πολλοίς είμαστε ελεύθεροι να σκεφτόμαστε, που τη στιγμή που έχουμε πρόσβαση σε βάσεις πληροφοριών, σε ανθρώπους, σε χώρες και σε άλλα μικρότερα ή μεγαλύτερα πλαίσια με τα οποία είμαστε ελεύθεροι να αλληλεπιδράσουμε. Από τη στιγμή επίσης που έχουμε τη δυνατότητα εκπαίδευσης και μετ' εκπαίδευσης και δια βίου μάθησης κτλ. έχουμε να κάνουμε και την επιλογή του πως θα τοποθετηθούμε πάνω σε ένα θέμα. Μπορούμε να επιλέξουμε να το αγνοούμε και να καμωνόμαστε πως περνούμε καλά συμμετέχοντας και εγκρίνοντας άδηλα τα αστειάκια. Που την άλλη έχουμε την επιλογή πάντοτε του να μάθουμε δυο-τρία παραπάνω πράματα για το θέμα, έτσι ώστε αν θέλουμε ποττέ να του κάμουμε κριτική τούτη να'ν ίσια τζιαι τίμια.